Najstarszym znanym śladem pobytu plemion słowiańskich w dzisiejszym Zagłębiu jest badane w latach 50. XX wieku, w pobliskiej Siemoni, cmentarzysko ciałopalne. Odkryto na nim dwa groby kultury praskiej, trzecia popielnica (wcześniejsze znalezisko przypadkowe) została zidentyfikowana po jakimś czasie w magazynach muzealnych w Bytomiu, gdzie trafiła z rąk miejscowych entuzjastów archeologii.

W okresie wczesnego średniowiecza trwało ocieplenie klimatu. Był łagodniejszy i wilgotniejszy od dzisiejszego. Ziemie nasze, na skutek znacznej wilgotności powietrza, dużej liczby opadów i związanych z tym częstych wylewów rzek, były znacznie bardziej zabagnione niż obecnie. Od 60 do 80% powierzchni zajmowały lasy mieszane iglasto - liściaste zamieszkiwane zarówno przez „grubego zwierza”, jak tury, żubry i niedźwiedzie, jak i przez zwierzynę płową, futerkową i dzikie ptactwo. Obszar dzisiejszego Zagłębia należał w okresie plemiennym do Wiślan. Tworzyli oni silny związek plemion zajmujący duże przestrzenie na terenach, które nazwano później Małopolską. Pierwsze, odnoszące się do nich wzmianki w źródłach pisanych pochodzą z 2 połowy IX wieku. Do związku należało zapewne wiele plemion, w tym jakieś plemię osiadłe w dorzeczu Przemszy, którego nazwa nie przetrwała do naszych czasów. To terytorium plemienne leżało na granicy posiadłości wiślańskich z domeną plemion śląskich. Co do charakteru kontaktów Wiślan z potężnym południowym sąsiadem, jakim stało się w 2 połowie IX wieku państwo wielkomorawskie, nie ma wśród znawców tematu konsensusu. Istnieją dwa podstawowe stanowiska w tej kwestii. Jedno z nich zakłada, że w okresie ekspansji za Świętopełka I Wielkie Morawy podbiły i uzależniły politycznie dzisiejsze ziemie południowej Polski. Drugi odłam historyków i archeologów przekonuje, że nie ma podstaw ani w świetle źródeł pisanych, ani materialnych, by mówić o politycznym uzależnieniu a zabytki o proweniencji wielkomorawskiej, odkrywane coraz liczniej na grodziskach małopolskich i śląskich, wiąże z istnieniem kontaktów handlowych. Najwięcej informacji odnośnie dzisiejszego Zagłębia przyniosły w tej materii podjęte w początkach lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia badania na grodzisku na Górze Zamkowej w Będzinie. U jej podnóża przebiegał jeden z odcinków szlaku handlowego Kijów – Kraków – Wrocław – Ratyzbona z rozwidleniem w kierunku Pragi i właśnie z nim można powiązać obecność importów bizantyńsko – wielkomorawskich i zachodnich, o których będzie mowa w następnych odcinkach.

Plan sytuacyjny skarpy z dwoma grobami kultury praskiej w Siemoni Podmłyniu z dokumentacji badań A. Kraussa.

Popielnica kultury praskiej ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Fot. A. Rogaczewska.

Mapa plemienna ziem polskich za A. Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Warszawa 2005.