Brak dostępu do pieniądza emitowanego przez władze centralne, spowodowany przedłużającą się I wojną światową, doprowadził do potrzeby wprowadzenia pieniądza zastępczego – tzw. notgeldu. Nie ominęło to też, okupowanych przez Niemców terenów Królestwa Polskiego. Już w na terenie powiatu będzińskiego pojawiły się bony i kupony pełniące tę rolę. Były one wydawane przez różnych emitentów. Wśród nich znalazły się między innymi Komitet Obywatelski miasta Będzina, czy cukiernia w Sosnowcu. Kupony te zastępowały pieniądz zdawkowy i opiewały na niewielkie sumy.
W zbiorach Muzeum Zagłębia Będzina zachowały się między innymi kupon na sumę 20 kopiejek emitowany 7 sierpnia 1914 roku. Był ważny do 1 września 1914 roku. Kupon był wystawiony na okaziciela, któremu kasa miejska przy zwrocie miała wypłacić deklarowaną sumę.
(ze Zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie)
(ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie)
Cukiernia Warszawska w Sosnowcu, należąca do W. Ciechowskiego, również cierpiąca na brak drobnej monety postanowiła wyemitować kwity, które służyły do wydawania reszty przy zakupach. Emitent zastrzegł, że kupony są ważne jedynie w cukierni. W zbiorach Muzeum zachował się kwit opiewający na 5 kopiejek.
W roku 1916 na terenach Generał - Gubernatorstwa Warszawskiego, okupowanego przez Niemcy, została założona Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, która stała się emitentem, gwarantowanych przez Cesarstwo Niemieckie, marek polskich. Została ona utworzona przez Niemców jako bank emisyjny dla terenów okupowanych. Niemcy gwarantowali, że po zwycięskiej wojnie wykupią po cenie nominalnej wyemitowane marki polskie.
Emitowano następujące nominały: ½ marki, 1 marka, 2 marki, 5 marek, 10 marek, 50 marek, 100 marek oraz 1000 marek. Na każdym banknocie znajdował się na awersie orzeł polski na kartuszu barwy czerwonej oraz napis „Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej. Zarząd Generał - Gubernatorstwa Warszawskiego 9 grudnia 1916”. Na rewersie Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa i nominał banknotu.
(ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie)
Po odzyskaniu niepodległości Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa zaczęła pełnić funkcje banku emisyjnego Rzeczpospolitej Polskiej. Działała ona do roku 1923, drukując w dalszym ciągu markę polską, która stała się prawnym środkiem płatniczym RP.
Wiadomo było, że marka polska będzie pieniądzem tymczasowym, który w przyszłości zostanie wymieniony „na przyszłą walutę polską według stosunku, który dla marek polskich uchwali sejm ustawodawczy”
Inflacja, która nastąpiła po I wojnie światowej nie ominęła również odrodzonego państwa polskiego. Nie miała ona takich skutków jak w Niemczech, ale w roku 1923 przerodziła się w hiperinflację.
(ze Zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie)
Zanim jednak to nastąpiło prowadzono dyskusje nad nazwą pieniądza, który miał obowiązywać w Polsce. Wychodzono z różnymi propozycjami. Proponowano następujące nazwy: piast, lech, pol, polonia, czy Kościuszko. Największą popularność zdobyła nazwa lech. Nazwa ta została wprowadzona dekretem Józefa Piłsudskiego w dniu 5 lutego 1919 roku. Lech miał się dzielić na 100 groszy. Na szczęście szybko zrezygnowano z tej nazwy. Sprzeciwił jej się dyrektor Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej proponując w jej miejsce nazwę „złoty”. Druk banknotów zlecono zakładom graficznym w Paryżu. W związku z opóźnieniami w druku wprowadzenie złotego odłożono na lepsze czasy, pozostając przy marce polskiej.
W roku 1923 minister skarbu Władysław Grabski przeprowadził dwie niezwykle trudne reformy: skarbową i walutową. W ramach reform ustanowiono nową walutę – złotego – i powołano jego emitenta: Bank Polski jako wyłącznego emitenta waluty państwa polskiego, który zastąpił PKKP. Do obrotu wprowadzono tymczasowe bilety zdawkowe, o wartości 1 grosza, 5 groszy, oraz banknoty z datą emisji 28 lutego 1919 roku. Bilety zdawkowe drukowano na połówkach marek polskich.
(ze Zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie)
(ze Zbiorów Aleksandra Babińskiego)
