Bardzo oczywistym motywem bożonarodzeniowej ikonografii jest Święty Mikołaj. Dawniej ta postać w naszej części Europy była ukazywana jako biskup w infule i z pastorałem, czyli przedstawienie nawiązywało do św. biskupa Mikołaja z Miry lub jako wędrowiec w brązowym płaszczu z workiem prezentów.
Z czasem w naszym kraju zaczęto rozpowszechniać wizerunek Mikołaja ukształtowany w reklamach Coca-Coli z lat 30. XX w. Był to dziadek z północy, ubrany w czerwony kubrak i czapkę, a wszystko obszyte białym futerkiem. Taki wariant świętego zdominował polskie pocztówki.
W latach 60. XX w. do dzieci przychodził nie tylko św. Mikołaj, ale też Dziadek Mróz, który był wersją świecką Mikołaja. Z pośród wielu Mikołajów tamtych czasów jeden z nich jest niezwykły, a został zobrazowany na kartce zaprojektowanej ponad 60 lat temu przez artystę – ilustratora Antoniego Boratyńskiego. Karta przedstawia postać z workiem na plecach schodzącą po długiej drabinie na tle kobaltowego, spokojnego nieba. Na dole kompozycji piętrzą się budynki, jakby każdy z nich chciał pierwszy gościć świętego. Jedynym świadkiem tej sytuacji jest uśmiechnięty księżyc obserwujący z zaciekawieniem i aprobatą wyczyny akrobaty - Mikołaja. Skromność całej kompozycji i atmosfera uśpienia całego świata jest niezwykłym atutem przedstawienia działającego na wyobraźnie osoby dorosłej, która wpatrując się w kartę powraca do bajecznej krainy dzieciństwa.
Nie świętego, lecz Mikołaja przebierańca przedstawia karta z lat 60. XX w. wykonana przez świetnego artystę Józefa Wilkonia. Wśród domów, ulicą idzie postać w stroju biskupim a obok maszeruje diabełek. Skąd w głowie artysty wzięła się taka dziwna para?
Żeby odpowiedzieć na to pytanie należy przypomnieć pewien zwyczaj. Na początku XIX w. 6 grudnia na ulicach pojawiali się przebierani w stroje biskupie Mikołaje z towarzyszącymi im orszakami aniołów i „dziadów”. Przebierańcy obchodzili domy licząc na duże datki, a w zamian rozdawali drobiazgi (np. złocone jabłka). Takie obchody często łączyły się z nadużyciami, dlatego np. policja austriacka zabierała przebierańców z ulicy prosto do aresztu. Obchody Mikołajów po domostwach zaczęły zanikać ograniczając się do kręgów rodzinnych, a występującego dotąd w orszaku „dziada” zamieniono na diabełka, co stało się pod wpływem zwyczaju austriackiego. Mamy nadzieję, że 6 grudnia nikt nie spotka takiego orszaku lecz prawdziwego Mikołaja z workiem prezentów, czego Państwu i sobie życzymy.
Zapraszamy Państwa do naszej galerii.
Cykl poświęcony kartom świątecznym jest inspirowany ubiegłoroczną wystawą: „Życzenia świąteczne w kartach pocztowych składane”, którą można było zobaczyć w będzińskim Pałacu Mieroszewskich. Na ekspozycji były prezentowane pocztówki świąteczne i noworoczne głównie pochodzące ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Karta świąteczna, dawne przedstawienie Mikołaja w brązowym płaszczu z workiem na plecach pełnym prezentów, takie przedstawienie dziadka roznoszącego prezenty było powszechne na początku XX w., 1901 r., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna z zaboru pruskiego, co uzasadnia Mikołaja z choinką na początku XX w., 1903 r., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Święty Mikołaj, postać nawiązuje do św. biskupa Mikołaja, 1900 r. ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie
Karta świąteczna, Mikołaj na polską nutę inspirowany reklamą Coca-Coli, lata 50. XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Mikołaj w bezpiecznej wersji kataryniarza, lata 50. XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Mikołaj narysowany w sposób bardzo schematyczny, ale radosny, projekt: Danuta Konwicka, lata 60 XX w., ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie
Karta świąteczna, Dziadek Mróz, lata 50/60 XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, przedstawienie Mikołaja z pastorałem, projekt: Bohdan Wróblewski, lata 50/60 XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Mikołaj - skrzat zapala lampki na choince, czyli rozpoczynają się święta, projekt: Maria Uszacka, lata 60. XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Mikołaj na drabinie, projekt: Antoni Boratyński, lata 60. XX w., ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Karta świąteczna, Mikołaj w stroju biskupim z pastorałem i asystą diabełka, projekt: Józef Wilkoń, lata 60. XX w., ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie
Karta świąteczna, Mikołaj wędrujący przez las, projekt: Maria Mackiewicz, lata 60. XX w., ze zbiorów Muzeum Zagłębia w Będzinie
