Europejskie Dni Archeologii, trwające w tym roku od 16 do 18 czerwca, to czas kiedy możemy pochylić się nad kulturą materialną naszych przodków na nieco dłużej. W Muzeum Zagłębia w Będzinie postanowiliśmy zaprezentować zabytki pochodzące z naszych zbiorów w formie wirtualnej. Przez 3 dni będziemy prezentować obiekty z badań archeologicznych, które będą przyczynkiem do krótkiego zaprezentowania bogactwa kulturowego naszego regionu.
Jednym z takich świadectw dziedzictwa kulturowego są naczynia z młodszej epoki brązu pochodzące z cmentarzyska kultury łużyckiej odkrytego w Siemoni. Badaczem stanowiska w latach 1956-1957 był dr Włodzimierz Błaszczyk z Muzeum Zagłębia w Będzinie. Cmentarzysko zostało założone przez ludność kultury łużyckiej u podnóża wzniesienia na południowy zachód od Góry Siewierskiej, niedaleko rzeczki Jaworznik. Na podstawie wyników badań należy przyjąć, że w tym miejscu znajdowało się od 200 do 300 pochówków. Przedmioty z cmentarzyska pozwalają określić chronologię obiektu sepulkralnego na IX w. p.n.e.
Naczynia w kulturze łużyckiej odgrywały bardzo ważną rolę. Nie tylko miały znaczenie funkcjonalne, ale również symboliczne. Wskazują na to liczne groby popielnicowe pochodzące z epoki brązu. Zwyczaj chowania prochów zmarłych w naczyniach należy wiązać z kręgiem kultur pól popielnicowych, który objął swym zasięgiem niemalże całą Europę, w tym także kulturę łużycką. Podgrupa gliwicko-częstochowska wchodząca w skład grupy górnośląsko-małopolskiej wspomnianej kultury, do której należała ówczesna społeczność zamieszkująca tereny dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego, praktykowała obrządek birytualny, co potwierdzają odnajdywane na terenie Górnego Śląska groby ciałopalne oraz pochówki szkieletowe. Poprzez powszechną obecność depozytów grobowych można być niemalże pewnym tego, jak ważną rolę odgrywała dla ówczesnych ludzi kultura duchowa i pośmiertna podróż w zaświaty. Oprócz przedmiotów wykonanych z cennego surowca jakim był brąz, w grobach składano również ceramikę naczyniową. Wśród różnych form, które deponowano w grobach były naczynia, które ze względu na kształt jaki im nadawano, zostały nazwane przez archeologów garnkami jajowatymi. Naczynia te charakteryzowały się brakiem wyprofilowanego kształtu, a zdobienie ograniczano do guzków, uszek lub poziomych listew zdobionych odciskiem palca, które umieszczano pod krawędzią wylewu. Naczynia jajowate pełniły rolę współczesnych garnków do gotowania potraw. Zastosowana glina wraz z domieszką schudzającą wzmacniała ścianki naczynia i zmniejszała ryzyko pęknięcia pod wpływem działania wysokiej temperatury ognia. Ceramika jajowata odróżnia się od pozostałych rodzajów naczyń również chropowatą fakturą ścianek, co odróżniało ją od gładkich i cienkościennych waz lub mis. Naczynia o gładkich ściankach z niewielką ilością domieszki schudzającej lub jej braku używano do spożywania posiłków, a także do przechowywania produktów.
Na podstawie wyników badań archeologicznych na stanowiskach kultury łużyckiej można zaobserwować ściśle określony rytuał składania darów do grobu. Zmarłych pochowanych w obrządku szkieletowym składano do grobu na osi północ-południe. Na ciało zakładano ozdoby z brązu, a naczynia układano w pobliżu głowy oraz nóg. W przypadku grobów popielnicowych naczynia składano w miejscu, gdzie powinny znajdować się głowa i nogi, czyli po północnej oraz południowej stronie naczynia. Mimo stosowanego ciałopalenia, bardzo ważne było złożenie szczątków w porządku anatomicznym, poczynając od nóg, których prochy składano na dnie popielnicy.
Bibliografia:
Dąbrowski J. Polska przed trzema tysiącami lat. Czas kultury łużyckiej, Warszawa 2009
Gedl M. Kultura łużycka na Górnym Śląsku. Wrocław, Warszawa, Kraków, 1962
Przybyła M. M. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Siemoni, gm. Bobrowniki, woj. śląskie. (w:) D. Abłamowicz (red.) Śląskie Prace Prahistoryczne t.VI, Katowice 2007
