Prezentowany zabytek pochodzi z badań archeologicznych przeprowadzonych na Górze Świętej Doroty, gdzie natrafiono na relikty grodu kultury łużyckiej podgrupy gliwicko-częstochowskiej grupy górnośląsko-małopolskiej o chronologii przypadającej na późną epokę brązu i wczesną epokę żelaza.
Na majdanie, czyli centralnym i najważniejszym punkcie założenia obronnego, odkryto długą na 20 m i głęboką na 0,7 m jamę, z której pozyskano największą ilość materiału zabytkowego. Według kierownika badań – Włodzimierza Błaszczyka, obiekt ten był pozostałością po częściowo zagłębionym w podłoże budynku mieszkalnym.
Odnaleziona lampka to szerokootworowy pojemnik na tłuszcz zwierzęcy, który został zrekonstruowany z nielicznych fragmentów, ale za to w pełni oddających jego łódkowaty kształt. Zdobiony ornamentem karbowanym wylew naczynia jest w dwóch miejscach „lejkowato ukształtowany”, co najprawdopodobniej miało na celu służyć lepszemu osadzeniu knotów od jego wewnętrznej strony, gdzie znajdował się tłuszcz. Analogie do opisywanego artefaktu są znane ze stanowisk kultury pomorskiej z terenu Wielkopolski. Tego rodzaju znaleziska nie należą do najczęściej pozyskiwanej kategorii zabytków w trakcie wykopalisk archeologicznych. Dzięki nim wiemy, iż większa część życia ludności pradziejowej nie musiała upływać w mroku, na co mogłyby wskazywać panujące w tej części Europy warunki klimatyczne oraz charakter budownictwa, o specyfice którego dowiadujemy się analizując źródła archeologiczne. Na ich podstawie wnioskujemy, że budynki mieszkalne i nie tylko, wznoszono w konstrukcji sumikowo-łątkowej oraz zrębowej, bez intencjonalnego doświetlenia w postaci okien. Jedynym źródłem światła poza glinianymi lampkami mogły być paleniska, aczkolwiek nie w każdym przypadku, gdyż te często są rejestrowane nie wewnątrz budynku, a obok niego.
Wiadomo, iż światło, a dokładniej blask ognia, który od strony utylitarnej jest pojmowany, w realiach epoki brązu i wczesnej epoki żelaza jako źródło ciepła, posiadał także inny wymiar – symboliczny, jako czynnik postępu cywilizacyjnego (zwłaszcza w dobie rozwoju metalurgii), a także religijny, bowiem z jego „oczyszczającą” mocą wiąże się kult słońca w pradziejach, objawiający się specyficzną formą praktyk w obrzędowości pogrzebowej, które polegały na uprzednim skremowaniu ciała zmarłego i złożeniu jego prochów w naczyniu do grobu.
--------------------------------------------------------
Bibliografia:
Błaszczyk W.
1982 Będzin przez wieki, Poznań.
Dzięgielewski K.
2010 Osada z młodszej i późnej epoki brązu na stanowisku 48 w Wojniczu, pow. Tarnów, [w:] J. Chochorowski (red.), Wojnicz 18 i 48, powiat Tarnów – osady z epoki brązu, żelaza i średniowiecza, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 55-116.
Madyda-Legutko R.
2017 Rola światła w życiu codziennym i w obrzędowości pogrzebowej ludności środkowoeuropejskiego Barbaricum, [w:] J. Miziołek, J. Gancarski, A. Guz-Iwaniec (red.), Światło w dziejach człowieka, sztuce, religii, nauce i technice, Krosno, s. 413-435.
Przybyła M. M.
2006 Materiały z osady obronnej kultury łużyckiej na Górze Świętej Doroty w Będzinie-Grodźcu, [w:] W. Blajer (red.), Z badań nad osadnictwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Kraków, s. 181-203.
Rogaczewska A.
2008 Archeologia pogranicza małopolsko-górnośląskiego w rejonie Będzina, [w:] M.Z. Pulinowa, J. Sperka, A. Glimos-Nadgórska (red.), Będzin od pradziejów do rozbiorów, t. II, Będzin, s. 21-98.
Podpisy do rycin
1. Rysunek naczynia: Rekonstrukcja rysunkowa lampki ze stanowiska kultury łużyckiej na Górze Świętej Dorotki (za Przybyła 2006, s. 191).
2. Widok chaty z zewnątrz : Rekonstrukcja chaty zrębowej z późnej epoki brązu, odkrytej na stanowisku nr 48 w Wojniczu (za Dzięgielewski 2010, s. 65)
3. Widok chaty wewnątrz: Rekonstrukcja wnętrza chaty zrębowej z późnej epoki brązu, odkrytej na stanowisku nr 48 w Wojniczu (za Dzięgielewski 2010, s. 66)
4. Lampka (zbiory Muzeum Zagłębia w Będzinie)
