Odcinek nr 6 pt. ”Oddział Będziński PTAiN”

22 marca 1950 r. rozpoczął działalność oddział Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego w Będzinie. Inicjatorem i pomysłodawcą był Lucjan Balcerowski znany miejscowy społecznik, z zawodu nauczyciel, który skupił wokół siebie ponad 50 entuzjastów starożytności.

Takie były początki i, choć nazwa stowarzyszenia zmieniała się na przestrzeni lat (najpierw: „Polskie Towarzystwo Archeologiczne”, następnie: „Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne”), to do dziś działa w mieście spadkobierca i kontynuator tej inicjatywy – Oddział Będziński Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego. Informacje, którymi chcemy się z Państwem podzielić, zaczerpnęliśmy głównie z wydawanych przez to gremium publikacji.
Rok przed powstaniem będzińskiego oddziału w Bibliotece Miejskiej miała miejsce pierwsza wystawa archeologiczna, zorganizowana przez grupę przyjaciół Balcerowskiego, zrzeszoną wówczas w Oddziale Krakowskim PTP. O sile i prężności działania tej grupy inicjatywnej świadczy fakt, że już w 1953 roku udało się zdobyć po raz trzeci nagrodę przechodnią Zarządu Głównego PTP – brązową statuetkę Światowita, która tym samym ozdobiła na stałe siedzibę Oddziału przy ul. Małachowskiego 11 w Będzinie. W pierwszym dziesięcioleciu działalności, czyli za prezesury L. Balcerowskiego (w roku 1960 zastąpił go na tym stanowisku mec. Bogusław Witkowski), specjalnie organizowane grupy prelegentów wygłosiły 720 odczytów popularyzujących tematykę archeologiczną w urzędach gminnych, szkołach, świetlicach środowiskowych, czy remizach strażackich w okolicach Będzina. Wycieczki krajoznawcze dla członków oddziału, nastawione na poznawanie reliktów odległej przeszłości naszego kraju, odbyły się m.in. do Gniezna, Poznania, Biskupina, Kruszwicy, Igołomi i Krakowa.
W roku 1958 zorganizowano w Bytomiu i Gliwicach sesję naukową: „Pradzieje Śląska” z udziałem takich tuzów nauki polskiej jak profesorowie: Józef Kostrzewski, Jan Pazdur, Aleksander Gieysztor, Rudolf Jamka i Konrad Jażdżewski a w naszym mieście: „600 lat Będzina” z prof. prof. Gieysztorem i Jamką. W 1977 r. w Katowicach miała miejsce sesja „Polscy archeologowie na Bliskim Wschodzie”, zorganizowana w rocznicę tragicznej śmierci dr .Janusza Meuszyńskiego, kierownika wykopalisk w Nimrud w Iraku (spoczął na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach), na którą wystąpienia przygotowali tak znamienici archeolodzy jak: prof. dr W. Długoborski  z UŚ w Katowicach,  dr  J. Lipińska z Muzeum Narodowego w Warszawie,  R. Sobolewski z Polskiej Stacji Archeologicznej w Kairze,  A. Mierzejewski z Polskiej Ekipy Archeologicznej w Iraku,  dr Lech Krzyżaniak z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, dr S. Jakobielski z PAN w Warszawie. W roku 1985 w budynku Pałacu na Gzichowie, który był już wówczas jedną z siedzib Muzeum Zagłębia, odbyła się sesja poświęcona archeologii i numizmatyce zagłębiowskiej. Referaty wygłosili: W. Stadnik, dr J. Reyman, W. R. Pustułka i dr W. Błaszczyk. Wtedy też ostatni z wymienionych prelegentów, ówczesny dyrektor Muzeum w Gliwicach, otrzymał dyplom pamiątkowy w związku z wpisaniem go do księgi zasłużonych dla miasta Będzina. W tym samym roku do rąk członków oddziału trafił pierwszy numer „Zagłębiowskich Zapisków Archeologiczno – Numizmatycznych”.
Po wspomnianej wcześniej wystawie z 1949 roku, prezentującej zabytki archeologiczne z różnych okresów starożytności, do czasu otwarcia będzińskiego muzeum, sprowadzono jeszcze trzy wystawy o zbliżonej tematyce: „Sztuka człowieka przedhistorycznego” z Poznania, „Wykopaliska na Śląsku w latach 1945 – 55” z Wrocławia i „Rozwój społeczeństw wspólnoty pierwotnej i wczesnofeudalnej” z Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W roku 1977 w będzińskim zamku otwarto wystawę członków Sekcji Numizmatycznej Oddziału pn. „Hobby” a w 1980 – „Numizmatyka polska i obca” (z udziałem numizmatyków niemieckich z Luckau). W roku 1985 w nowo otwartym Pałacu na Gzichowie miała miejsce wystawa: „Pamiątki z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego” (tytuł roboczy „Zagłębiana”), na której prezentowano wybrane eksponaty z prywatnych zbiorów członków oddziału. Na ekspozycji zgromadzono: odznaki, medale, pieniądz zastępczy, widokówki, zdjęcia, katalogi firm przemysłowych, mapy, dokumenty. Można było obejrzeć m.in.: tablicę upamiętniającą I rocznicę śmierci Żwirki i Wigury, która była przed II wojną światową wmurowana w budynek będzińskiego dworca, kufel gwarectwa hr. Renard, sztandar szkoły mechanicznej z Maczek, czy obraz W. Pileckiego z 1938 r. „Zabudowania folwarczne na Gzichowie”.
Z prac stricte archeologicznych w roku 1951 stowarzyszeni uczestniczyli wraz z przedstawicielami Oddziału Wrocławskiego we wstępnych oględzinach cmentarzyska w Siemoni – Podmłyniu. Jedna z urn stała nawet przez jakiś czas w siedzibie stowarzyszenia (pozyskane naczynia zostały później przekazane do Muzeum Zagłębia). W roku 1955 brali udział w zabezpieczeniu paleolitycznej czaszki ludzkiej – znaleziska przypadkowego z piaskowni w Siemoni. Było to głośne odkrycie, które odbiło się echem w całym kraju. Sam prezes Balcerowski opracował rodzaj podsumowania stanu ówczesnego rozpoznania archeologicznego terenu Zagłębia pt. „Zagłębie Dąbrowskie i okolice w świetle źródeł archeologicznych”, które ukazywało się w odcinkach na łamach „Zapisków …”
Opisane działania były często prowadzone we współpracy z pracownikami tworzącego się, a później działającego już Muzeum Zagłębia. Była to współpraca tym bardziej ścisła, że gros zatrudnionych w muzeum osób, w tym jego pierwszy dyrektor – Włodzimierz Błaszczyk i długoletni historyk – Wacław Stadnik byli członkami oddziału.
Ogólnie rzecz ujmując praca będzińskich muzealników skupiała się początkowo wokół jedynego posiadanego wówczas obiektu – odbudowanego zamku, gdy tymczasem ….,  ale o tym napiszemy Państwu w następnym odcinku.

Lucjan Balcerowski, założyciel i pierwszy prezes oddziału PTP w Będzinie, zdjęcie z 1952 roku

Tablica poświęcona będzińskiemu zamkowi i tworzącemu się w nim Muzeum Zagłębia w siedzibie będzińskiego oddziału PTA, lata 50 - te

Sesja naukowa w Gliwicach, 1958 rok, stoją od lewej: prof. Aleksander Gieysztor, prezes Lucjan Balcerowski, prof. Józef Kostrzewski

Podsumowanie archeologicznego konkursu czytelniczego w siedzibie Biblioteki Miejskiej w Będzinie przez L. Balcerowskiego, 1961 rok

Prezes oddziału B. Witkowski (po prawej) i prezes sekcji numizmatycznej W. R. Pustułka w siedzibie towarzystwa w Będzinie w 1976 roku

Prezes sekcji numizmatycznej W. R. Pustułka  i jej sekretarz J. Starczynowski podczas oględzin eksponatów archeologicznych, 1976 rok

Awers i rewers medalu wybitego na 30 – lecie oddziału będzińskiego wg projektu Cz. Haczkiewicza, długoletniego pracownika Muzeum Zagłębia w Będzinie

Otwarcie wystawy numizmatycznej na zamku w 1980 roku

Siedziby oddziału będzińskiego w latach 1950 – 1992

Okładka pierwszego numeru ZZA – N, 1985 rok

Exlibris oddziału będzińskiego na 35 – lecie, projekt Cz. Haczkiewicz

Dziękujemy Panu W. R. Pustułce za życzliwe udostępnienie kroniki będzińskiego oddziału towarzystwa.