Nie tylko Góra Zamkowa – wykopaliska działu archeologii odc. 2: „Dorotka” i okolice.

O stanowiskach archeologicznych z czasów trwania kultury łużyckiej i z okresu średniowiecza, położonych na Górze św. Doroty i w jej bezpośrednim pobliżu, wiedziano już w latach przedwojennych. W czasie II wojny światowej penetrowali te tereny archeolodzy z muzeum bytomskiego a kilka lat po wojnie odkryto przypadkowo, podczas budowy drogi, wczesnośredniowieczne cmentarzysko w dzielnicy Boleradz.

Na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego stulecia badania na wzgórzu prowadził W. Błaszczyk, archeolog związany z Będzinem. W roku 1984, kiedy ogólnopolska akcja badań powierzchniowych objęła swym zasięgiem okolice Grodźca, odnotowano na tym obszarze (nr 96-48) dziewięć potwierdzonych stanowisk archeologicznych. Dwa z nich stały się po tej dacie obiektem zainteresowania archeologów z będzińskiego muzeum. W roku 1996 przeprowadzono badania sondażowe, mające na celu zlokalizowanie odkrytego przypadkiem cmentarzyska w Boleradzu i określenie jego granic. Ustalono, że rzędy grobów znajdują się obecnie pod zabudową mieszkalną przy ul. Różyckiego, na zachód od obecnego cmentarza grzebalnego i po drugiej stronie drogi. Eksplorowano dwa groby z ostatniego, wschodniego rzędu, położone bezpośrednio przy ogrodzeniu pobliskiej posesji: męski i kobiecy. W męskim natrafiono na wyposażenie w postaci żelaznego noża. Zmarły był zwrócony głową na wschód i ta cecha obrządku potwierdza wczesne datowanie cmentarzyska (XI w.). W roku 2001, w związku z badaniami nad wczesnym średniowieczem prowadzonymi na Górze Zamkowej, udaliśmy się podczas jednego z sezonów na samą „Dorotkę” aby i tam poszukać świadczących o nim pozostałości. Zamierzenie to nie do końca się powiodło, wystąpiło zaledwie jedno skupisko mało charakterystycznych fragmentów naczyń z okresu średniowiecza ale, w związku z intensywnymi pracami nowożytnych inżynierów wojskowych, które były tam prowadzone – i takich rezultatów można było się spodziewać. Udało się jedynie dorzucić do puli wiedzy o tym stanowisku kilka ustaleń na temat obronności grodu kultury łużyckiej. Ustalono, że stromy stok wzgórza po stronie północnej został utworzony sztucznie i że oparto na nim jakiś rodzaj obwarowań drewnianych, otoczonych suchą fosą. Los sprawił badaczom niespodziankę i stało się tak, że po potężnej, ulewnej burzy pojawił się obryw ziemi w miejscu starej nartostrady. Po oczyszczeniu profilu zobaczyliśmy w nim ślady kolejnych drewnianych umocnień. Duże ilości popiołu wskazywały, że uległy one spaleniu, jednakże zachowały się widoczne pozostałości wkopów pod drewniane belki. Ciekawym, odnotowanym faktem był rodzaj „przygotowania” płaskowzgórza do prowadzenia na nim wszelkiej życiowej aktywności. Skały „Dorotki” nie zalegają na szczytowym wypłaszczeniu w układzie poziomym lecz często ukośnie. W czasach, kiedy rozkwitał tam gród kultury łużyckiej, poradzono sobie w ten sposób, że ułożono rodzaj płaskiej powierzchni z płyt i otoczaków wapiennych. O tym, że nie był to twór naturalny, świadczą ułamki ceramiki łużyckiej znajdowane pomiędzy i pod kamieniami wyrównującymi powierzchnię. Po stwierdzeniu, że znalezienie na „Dorotce” nienaruszonych warstw kulturowych może być bardzo trudne i czasochłonne, zrezygnowano z dalszych prac na tym równie ciekawym, co mocno przetworzonym stanowisku.

1. Grób męski odkryty na cmentarzysku w Boleradzu.

2. Nóż żelazny z wyposażenia grobu.

3. Początek prac na Górze św. Doroty.

4. Profil nawarstwień w północnej części płaskowzgórza – pod warstwą murawy i próchnicy współczesnej widoczne pozostałości gruzu budowlanego (zapewne z któregoś z remontów nowożytnego kościółka) i głębiej jednolita, jasnobrunatna ziemia zawierająca fragmenty ceramiki kultury łużyckiej, leżąca bezpośrednio na nadskalu.