Będzińskie mykwy - Muzeum Zagłębia w Będzinie

Nie każdy wie, że obok domu modlitwy Mizrachi, w dawnej kamienicy Chila Wienera na ul. Potockiego 3 w Będzinie znajduje z pomieszczenie, które w okresie międzywojennym pełniło funkcję mykwy – łaźni rytualnej. Pomieszczenie jest obecnie podzielone ściankami z cegły tworzącymi komórki, użytkowane przez mieszkańców kamienicy.

Z dawnego wyposażenia zachowały się jedynie oryginalne kafle na ścianach i podłodze, rura do odprowadzania pary oraz struktura kanalizacji i doprowadzenia wody przy ścianach.

Mykwa zajmuje ważne miejsce w życiu i prawie żydowskim. Umożliwia członkom społeczności żyć w czystości i świętości. Naturalne zbiorniki wody, takie jak rzeki, studnie, jeziora były swego rodzaju pierwotnymi mykwami. Zawierają wodę pochodzenia „niebieskiego- Boskiego”: dlatego zgodnie z tradycją żydowską mają moc oczyszczenia. Na przestrzeni lat i pokoleń we wszystkich miejscach zamieszkanych przez społeczności żydowskie budowano mykwy, w których można było odbyć rytualną kąpiel w wodzie koszernej.

Istnieją ściśle określone zasady budowy mykwy. Trzeba ją zbudować na ziemi, jako osobny budynek albo część budynku, np. przenośne wanny nie mogą służyć jako mykwa. Zbiornik musi zawierać dokładnie określoną liczbę litrów wody, tak aby było możliwe zanurzenie całego ciała. Sposób doprowadzenia wody do mykwy określony jest szczegółowymi przepisami. Woda musi pochodzić bezpośrednio z rzeki, źródła lub ma to być woda deszczowa, bezpośrednio doprowadzona do zbiornika. (Zbiornik nie może być np. uzupełniany wodą przynoszoną w wiadrach.) W wyjątkowych wypadkach, kiedy nie ma dostępu do wody deszczowej można korzystać z wody pochodzącej z naturalnego lodu czy śniegu.

W każdej mykwie istnieją dwa albo trzy baseny – jeden obok drugiego lub jeden pod drugim. Pierwszy z nich wypełniony ciepłą wodą z kranu służy do zanurzania się, drugi wypełniony jest wodą deszczową. Pomiędzy basenami znajduje się ściana z małą dziurką, przez którą woda przepływa i się miesza. Swobodny przepływ wody pomiędzy basenami powoduje, że woda do zanurzania stanowi niejako dalszy ciąg wody deszczowej - tworząc przepisową mykwę. W basenie do zanurzania woda jest regularnie wymieniana. (W nowoczesnych mykwach stosuje się filtry oczyszczające.)
Na podobnej zasadzie działała mykwa przy domu modlitwy Mizrachi. Deszczówka - doprowadzona zapewne rurą w ścianie a potem rowem wykutym w podłodze domu modlitwy - dostawała się do zbiornika połączonego małym otworem z basenem do kąpieli. Basen napełniano tak, aby poziom wody zakrywał otwór i w ten sposób woda stale mieszała się z koszerną deszczówką z drugiego zbiornika. Woda w basenie do kąpieli sięgała zazwyczaj do piersi.

Zanurzenie się w niej służy nie tyle celom higienicznym, co uzyskaniu czystości rytualnej. W zasadzie do basenu trzeba wejść już czystym, dlatego mykwy wyposażone są w dodatkowe wanny i prysznice oraz środki czystości. Mężczyźni przychodzą do mykwy, jeżeli czują taką potrzebę. Zobowiązani są do tego jedynie przed świętem Jom Kipur. W ortodoksyjnym judaizmie kobiety odbywają kąpiele w mykwie po każdej menstruacji, przed swoim weselem i po porodzie. Siedem dni po narodzeniu syna i czternaście dni po porodzie w przypadku córki. Chasydzi codziennie przed modłami odbywają podobną kąpiel.

W mykwie obmywa się również nowo zakupione naczynia albo naczynia „nieczyste”, trefne, które stają się takie np. wtedy, gdy ktoś przez nieuwagę zje kanapkę z serem na talerzu do mięsa. (Do potraw mięsnych i nabiału używa się osobnych zastaw stołowych). Koszerowanie naczyń odbywa się poprzez zanurzenie w całości w wodzie i wygłoszenie stosownego błogosławieństwa. Z nowych przyborów kuchennych należy usunąć przed tą czynnością wszelki brud, naklejone etykietki i klej.

Wolno stojąca, murowana łaźnia rytualna znajdowała się również w sąsiedztwie będzińskiej synagogi, u zbiegu dawnej ul. Bożniczej i Podzamcze. Budynek został przebudowany w latach 1921-1922 wg projektu Henryka Stiefelmana. Po przebudowie, która polegała na dodaniu od strony południowej przybudówki, wejście główne znajdowało się od strony ulicy Bożniczej. Mykwa była podzielona na części – starą mykwę przeznaczoną na kąpiele I klasy - z dwoma basenami, 16 wannami i sauną , część z kąpielami II klasy w północno – wschodniej części budynku (gdzie były mniejszy basen oraz poczekalnie i przebieralnie) oraz cześć przeznaczoną na łaźnię ludową wyposażoną m.in. w urządzenia do dezynsekcji. W części zachodniej mieściły się natryski, przebieralnia, fryzjer i łaźnia parowa.

Budynek mykwy przetrwał II wojnę światową, po której pełnił funkcje mieszkalne. Został rozebrany w latach 70. XX w.

Część kamienicy przy ul. Potockiego 3 , w której znajdowała się mykwa funkcjonująca zapewne w związku z działającym tym miejscu domem modlitwy Mizrachi.