30 kwietnia 1310 roku urodził się najmłodszy syn Władysława Łokietka, Kazimierz Wielki. Po śmierci starszych braci został jedynym następcą swego ojca. W 1325 zawarł małżeństwo z Aldoną, córką Giedymina.
W 1329 przebywał na Węgrzech na dworze swej siostry Elżbiety Łokietkówny (poślubionej Karolowi Robertowi). Po powrocie do kraju został w 1331, z woli ojca namiestnikiem w Wielkopolsce, na Kujawach i w ziemi sieradzkiej, co mogło być traktowane jako przygotowanie do sprawowania samodzielnych rządów w kraju. Niechętna Kazimierzowi propaganda krzyżacka oskarżała go o ucieczkę z pola bitwy pod Płowcami w 1331, być może jednak nie wziął udziału w walce na polecenie ojca. Po jego śmierci został koronowany 25 IV 1333 w katedrze na Wawelu. W początkowym okresie usiłował doprowadzić do uregulowania stosunków z najbliższymi sąsiadami. W zamierzeniach króla miało to wyprowadzić Polskę z izolacji politycznej, w której znalazła się w ostatnich latach życia Łokietka. Przedłużył rozejm z Krzyżakami oraz nawiązał kontakty dyplomatyczne z margrabią brandenburskim. Wykupił od Jana Luksemburskiego tytuł króla Polski, a w 1339 zobowiązał się, że nie naruszy praw zwierzchnich Luksemburgów do księstw śląskich i Mazowsza. W 1338 uzyskał od Bolesława Jerzego II Trojdenowicza prawa sukcesyjne na Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Po zawarciu w 1343 roku pokoju kaliskiego, w zamian za odzyskanie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, zrzekł się pretensji do Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i michałowskiej. Po śmierci Jerzego II rozpoczął ekspansję na Ruś Włodzimierską. W 1340 opanował ziemię sanocką i część ziemi przemyskiej.
Zawarcie sojuszu z dynastią Wittelsbachów, której przedstawiciel Ludwik Bawarski był królem niemieckim i cesarzem rzymskim, doprowadziło w 1345 roku do wojny z Luksemburgami – władcami Czech. Wojna ta została zakończona podpisaniem w 1348 roku pokoju w Namysłowie, w którym odnowiono sojusz polsko-czeski. Karol Luksemburski zobowiązał się wspomóc Kazimierza w walce o odzyskanie terytoriów utraconych na rzecz Krzyżaków i Brandenburgii. Kazimierz po przywróceniu ziem utraconych na rzecz Państwa Zakonnego i Brandenburczyków miał wspierać Karola przeciwko jego wrogom . Wyjątek stanowiły tu Węgry.
W polityce wewnętrznej Kazimierz Wielki kontynuował zapoczątkowany przez ojca proces przebudowy i modernizacji państwa. W statutach wiślicko - piotrkowskich (1347-1348) skodyfikował prawo ziemskie oraz zreorganizował sądownictwo. W 1356 roku powołał sąd najwyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim. Uporządkował dobra królewskie. Rozpoczął lokację wsi i miast na prawie niemieckim. Wśród 100 miast lokowanych za jego panowania znalazł się również Będzin (lokowany 5 sierpnia 1358 roku). Uporządkował system monetarny wprowadzając do obiegu grosze krakowskie, półgroszki i kwartniki. Wewnętrzna polityka Kazimierza Wielkiego przyniosła wyraźny wzrost jego realnej władzy, a także rozwój ziem polskich. W roku 1364 roku założył pierwszą na ziemiach polskich, a drugą w Europie Środkowej, uczelnię wyższą – Akademię Krakowską
Kazimierz Wielki zawierał czterokrotnie małżeństwo. Pierwszą żoną była Aldona Litewska – zmarła w 1339 roku. W 1342 poślubił Adelajdę – córkę landgrafa heskiego, którą następnie oddalił. Nie posiadając unieważnienia ślubu z Adelajdą, poślubił w 1356 roku Krystynę Rokiczańską – wdowę po rajcy praskim. Czwartą żoną Kazimierza została w 1365 roku, jego bliska krewna, Jadwiga – księżna żagańska. Ze związków tych doczekał się pięciu córek. Wobec braku syna, ok. 1369 adoptował swego wnuka, księcia słupskiego, Kazimierza, a w testamencie zapisał mu swoje ziemie dziedziczne. Zmarł 5 XI 1370 na zapalenie płuc. Testament Kazimierza Wielkiego został obalony, a rządy w państwie objął najpierw Ludwik Węgierski, a następnie jego córka Jadwiga, która w roku 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę.
ilustracja: Jan Matejko: Kazimierz Wielki, źródło: https://historia.org.pl
