Przyczyną wybuchu powstania, trwającego od nocy z 2 na 3 maja do 5 lipca 1921 roku, były rozstrzygnięcia i decyzje dotyczące przynależności Górnego śląska, podjęte w wyniku zapowiedzianego w Traktacie Wersalskim plebiscytu. Został on przeprowadzony 20 marca 1921 roku.
W plebiscycie wzięło udział ponad 97% uprawnionych, czyli 1 190 637 osób, wśród których liczną grupę – 191 308 (19,3%) stanowiły osoby urodzone na obszarze plebiscytowym, ale już na nim nie mieszkające, czyli tak zwani emigranci. Za przynależnością do państwa niemieckiego głosowało 707 393 (59,4%) uczestników plebiscytu, w tym 182 000 „emigrantów”, a za przyłączeniem do Polski opowiedziało się około 40% (479 365) biorących udział w głosowaniu. Niemcy zwyciężyli we wszystkich powiatach grodzkich (Bytom, Gliwice, Katowice, Królewska Huta, Opole, Racibórz) oraz w powiatach ziemskich: głubczyckim, kozielskim, kluczborskim, lublinieckim, oleskim, opolskim, prudnickim, raciborskim i zabrskim, natomiast Polacy w powiatach ziemskich: bytomskim, katowickim, pszczyńskim, rybnickim, tarnogórskim, toszeckim i strzeleckim.
Wyniki głosowania zaowocowały brakiem porozumienia w Komisji Międzysojuszniczej co do sposobu podziału terenu plebiscytowego. Propozycja Włochów i Anglików zakładająca przyłączenie do Polski tylko powiatów rybnickiego i pszczyńskiego bez kluczowego okręgu przemysłowego skłoniła Korfantego do zaproponowania rozwiązania możliwego do przyjęcia przez stronę polską - granicy przebiegającej od południa wzdłuż biegu Odry, a potem do Olesna (tzw. Linia Korfantego). Komisja aliancka nie przychyliła się do tej koncepcji a pomysł strony polskiej wsparli jedynie Francuzi. Skłoniło to Korfantego do podjęcia decyzji o konieczności wywołania powstania, którego plan operacyjny zatwierdzono 29.04.1921 r.
III powstanie śląskie rozpoczęło się w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku ogłoszeniem strajku generalnego i akcją dywersyjną odcinającą połączenia kolejowe między Rzeszą Niemiecką a Górnym Śląskiem. Wojciech Korfanty ogłosił się dyktatorem III Powstania Śląskiego i przeniósł swoją siedzibę do Szopienic. Wziął także odpowiedzialność za wybuch powstania. Siły powstańcze, liczące początkowo około 30 000 żołnierzy, szybko zajęły cały górnośląski okręg przemysłowy. Ilość uczestników w czasie trwania zbrojnego zrywu szacowana jest nawet na około 60 tys. Na czele oddziałów polskich stał pochodzący z Wielkopolski ppłk. Maciej Mielżyński, który jako Dowódca Naczelny przewodził grupom operacyjnym: „Północ” (kpt. Alojzy Nowak), Wschód” (kpt. Karol Grzesik), Południe” (ppłk. Bronisław Sikorski). Kluczowa bitwa III powstania śląskiego rozegrała się o Górę Świętej Anny. Walki toczyły się między 21 a 26 maja. Mimo sukcesów taktycznych Niemcy nie zdołali zająć utraconych w pierwszej dekadzie maja powiatów we wschodniej części Górnego Śląska.
W maju i czerwcu toczyły się walki o Kędzierzyn i Koźle, które zakończyło zawieszenie broni 12 czerwca 1921 roku. Dwa tygodnie później, 26 czerwca, stojący na czele powstania Wojciech Korfanty i dowódca sił niemieckich Karl Hoefer podpisali porozumienie o wycofaniu oddziałów obu stron z linii frontu, a 5 lipca zakończono ewakuację oddziałów niemieckich i polskich.
Liczba poległych po stronie polskiej powstańców szacowana jest zazwyczaj na ok. 1800 ofiar Po stronie niemieckiej liczbę ofiar śmiertelnych szacuje się na około 500 i około 1500 rannych.
III powstanie śląskie było zwycięskim zbrojnym zrywem i zrealizowało stawiane mu cele – przyczyniło się do korzystniejszego dla Polski podziału Śląska. Z obszaru plebiscytowego zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się między innymi: Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (Chorzów), Rybnik, Tarnowskie Góry i Pszczyna.
Powstańcy śląscy z 1921 roku, autor nieznany, Centralne Archiwum Wojskowe, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=58449897
