…miało miejsce wydarzenie, które na trwałe zapisało się w historii naszego kraju a pamięć o nim pomagała kolejnym pokoleniom podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości oraz stworzenia nowoczesnego i otwartego społeczeństwa.

Konstytucja przyjęta przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 r. była dokumentem bardzo postępowym, opracowanym w celu ratowania Rzeczpospolitej uszczuplonej w wyniku I rozbioru przeprowadzonego przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 r. Dokument przyjęty na Zamku Królewskim w Warszawie, po burzliwej debacie, był pracą zbiorową. Zaangażowani w redakcję byli m.in. marszałek wielki litewski Ignacy Potocki, podkanclerzy koronny Hugo Kołłątaj, marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski, działacz oświeceniowy ks. Stanisław Staszic i ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski.
Konstytucja 3 maja miała zlikwidować wady systemu politycznego Rzeczpospolitej Obojga Narodów opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości dla szlachty i mieszczaństwa oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król wraz z radą królewską) i sądowniczą. Zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną a wolną elekcję na elekcję w ramach dynastii, co miało zmniejszyć wpływ obcych mocarstw na wybór następcy tronu w Polsce.
Artykuły konstytucji ograniczały znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi. Formalnie zniosły liberum veto, konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich. Wprowadzały częściowe zrównanie praw osobistych mieszczan i szlachty. Konstytucja nadawała mieszczaństwu prawo do bezpieczeństwa, posiadania majątków ziemskich, zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji państwowej oraz prawo nabywania szlachectwa. Chłopów stawiała pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc nadużycia pańszczyzny. Był to pierwszy krok w kierunku zniesienia poddaństwa chłopów i nadania praw wyborczych, tej najbardziej wyzyskiwanej a zarazem największej klasie społecznej.
Konstytucja 3 maja miała jednak przeciwników. Grupa polskich magnatów poprosiła cesarzową Katarzynę II o interwencję i przywrócenie im przywilejów, które zostały zniesione na mocy nowej Ustawy Rządowej. Z jej wsparciem utworzyli konfederacje targowicką i proklamowali odrzucenie Konstytucji. Król Stanisław August Poniatowski odstąpił od reformatorów i przyłączył się do konfederacji.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja zostało uznane za święto już 5 maja 1791 r. W okresie zaborów celebrowanie rocznic ustanowienia Konstytucji 3 maja było zakazane Po odzyskaniu niepodległości w 1918, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919. Podczas okupacji Polski święto zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i sowietów. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946. W styczniu 1951 r. święto zostało oficjalnie zdelegalizowane przez władze komunistyczne. W roku 1981 ponownie władze świętowały uchwalenie majowej konstytucji. Po zmianie ustroju Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 r. Należy do najbardziej uroczyście obchodzonych polskich świąt.

Jan Matejko, olejny szkic do obrazu Konstytucja 3 Maja, 1890, Muzeum Narodowe w Warszawie - cyfrowe.mnw.art.pl, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=46647341

Obiekty Muzeum Zagłębia w Będzinie w świątecznej odsłonie: