231 lat temu Sejm Wielki przyjął Ustawę Rządową – Konstytucję 3 maja. Była ona drugą ustawą zasadniczą na świecie.
W prace nad nią byli zaangażowani m. in. Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Czteroletniego, Ignacy Potocki - marszałek wielki litewski, Hugo Kołłątaj - podkanclerzy koronny , ks. Stanisław Staszic i król Stanisław August Poniatowski. Składała się ze wstępu i 11 artykułów. Dodatkowo włączono do Konstytucji ustawę o miastach, ustawę o sejmikach, a także ustawę określającą istotę związku Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ustawa likwidowała wady opierającego się na wolnej elekcji systemu politycznego Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jako podstawę przyszłego ustroju przyjęto trójpodział władzy na ustawodawczą (Izba Poselska i Senat), wykonawczą (król i Straż Praw) i sądowniczą. Rzeczpospolita miała stać się monarchią dziedziczną, a na następcę Stanisława Augusta wyznaczony został elektor saski Fryderyk August.
W Konstytucji podkreślono pierwszeństwo stanu szlacheckiego - ziemian nad innymi, ale utrzymano jedynie przywileje, które szlachta otrzymała do czasów Zygmunta Augusta. W ten sposób zostały wyłączone artykuły henrykowskie i pacta conventa, które stanowiły dotychczasową podstawę ustrojową z nieszczęsnym liberum veto. Szlachcie – ziemianom pozostawiono prawo nietykalności osobistej, własności gruntowej i nieruchomej, wyłączając w domyśle z przepisu tego szlachtę - gołotę. Zostało formalnie zniesione liberum veto, konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich.
Artykuł III Konstytucji zapewniał mieszczanom posesjonatom, zamieszkującym miasta królewskie, nabywanie dóbr ziemskich i prawo nietykalności osobistej. Mieszczanie mogli również piastować urzędy w sądownictwie i administracji, a nawet otrzymywać stanowiska oficerskie w wojsku, wykluczając Kawalerię Narodową. Został mieszczanom umożliwiony również awans do stanu szlacheckiego. Ustawa Rządowa brała pod opiekę włościan, łagodząc nadużycia pańszczyzny.
Rzeczpospolita Obojga Narodów otrzymała nowoczesną jak na XVIII wiek ustawę zasadniczą , która umożliwiała dalszą reformę państwa i wprowadzenie monarchii konstytucyjnej.
Konstytucja miała jednak przeciwników. Zaraz po jej uchwaleniu grupa posłów próbowała oprotestować przyjęcie Ustawy Rządowej, a grupa polskich magnatów zwróciła się do Katarzyny II o interwencję i przywrócenie dawnego ustroju. Przy jej wsparciu zawiązali oni konfederację targowicką, co w efekcie doprowadziło do wybuchu wojny polsko-rosyjskiej i przystąpienia Stanisław Augusta Poniatowskiego do Targowicy.
Jan Matejko Konstytucja 3 Maja
żródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/db/Constitution_of_May_3%2C_1791_by_Jan_Matejko.PNG
Strona tytułowa Ustawy Rządowej
