Roma locuta …
Abstrahując od samego znaczenia tego znanego rzymskiego porzekadła, warto przypomnieć, że odnosi się ono do roku 753 p.n.e., według tradycji - daty założenia osady na Palatynie.

Wtedy to, w historycznej krainie Lacjum, powstało miasto, które w przyszłości rządzić miało prawie całym ówczesnym światem. Ale co działo się w naszym zakątku tegoż świata w czasach, kiedy królowie etruscy konkurowali o władzę z przedstawicielami nowych, latyńskich dynastii? Mamy połowę VIII wieku przed naszą erą. Lesiste tereny nad Przemszą zaczynają się zaludniać. Osiedleńcy przybyli z północy, z okolic dzisiejszej Częstochowy i przynieśli ze sobą uformowany od stuleci system zarządzania wspólnotą, prowadzenia działalności gospodarczej i kultywowania wierzeń przodków, który dziś znamy pod mianem kultury łużyckiej. Odmiennie od wspomnianego Rzymu, którego legendarne początki opisał nam Liwiusz, nie istnieją źródła pisane na temat dziejów pobliskich okolic w owym czasie. Wszystko, co wiemy o naszych poprzednikach z końca epoki brązu i początków żelaza, dedukujemy na podstawie zachowanych w ziemi przedmiotów i kontekstu w jakim je znaleziono. Oczywistym jest, że w tej sytuacji najwięcej możemy powiedzieć o ich kulturze materialnej, zaś najmniej o sferze duchowej. Możemy sobie tylko wyobrażać, co czuli i myśleli mieszkańcy warownego grodu na szczycie naszej dzisiejszej „Dorotki”, kiedy rozglądali się po rozległej krainie położonej u ich stóp. Nad rzekami rozsiadły się liczne osady otoczone polami uprawnymi i rozległymi cmentarzami, gdzie płonęły stosy pogrzebowe. W naszym muzeum podjęliśmy przed laty próbę odtworzenia niewielkiego wycinka realiów tamtego, odległego świata. Ze względów oczywistych nie możemy dziś zachęcać do jej obejrzenia ale przypominamy, że będzie taka możliwość w spokojniejszych, bardziej przyjaznych chwilach, które przecież kiedyś powrócą.