Nie tylko Góra Zamkowa – wykopaliska działu archeologii, odc. 1: Osada ludności kultury łużyckiej w Psarach.
Stanowiska kultury łużyckiej na terenie miejscowości były znane już w okresie drugiej wojny światowej. To wtedy muzealnicy z Bytomia penetrowali te okolice. Późniejsza ogólnopolska akcja badań powierzchniowych Archeologiczne Zdjęcie Polski, prowadzona przez Urzędy Konserwatorskie w całym kraju, przyniosła odkrycie nowego, nieznanego dotąd skupiska pozostałości pradziejowego osadnictwa na zboczach doliny Potoku Psarskiego. W latach 1988 – 90 pracownicy naszego muzeum przeprowadzili tam badania wykopaliskowe.
Odkryto osadę wspomnianej kultury. Dość nierównomierne nasycenie materiałem zabytkowym, wyraźnie wzrastające w pobliżu obiektów stałych i zmieniająca się miąższość warstwy kulturowej wskazują, że natrafiono raczej na partie peryferyjne osady. Z bardziej znaczących obiektów można wymienić bruki kamienne, układane na piaszczystym podłożu i służące celom gospodarczym (także mieszkalnym?), na co wskazuje odkryte na powierzchni jednego z nich palenisko. Natrafiono też na okazałe jamy wydrążone w ziemi. I w nich używano w jakimś, nieznanym nam celu, obciążenia w postaci skupisk kamieni. Skąpy materiał zabytkowy nie daje podstaw do wnioskowania z jakiego typu aktywnością mieszkańców osady mieliśmy do czynienia. Jedyną wskazówką jawi się płytka, intensywnie ciemna jama, w której wypełnisku tkwił niewielki brązowy grocik od strzały. Sam nasuwa się wniosek, że mogło to być miejsce obróbki upolowanej zwierzyny. Z ciekawszych zabytków, oprócz wspomnianego grocika, znaleziono dwa przykłady glinianej plastyki figuralnej. Pierwszy to niewielki artefakt w kształcie kła zwierzęcego, być może amulet. Drugim jest, odłamany na linii przebicia poziomym otworem, fragment „ptaszka”, który mógł być osobną figurką z możliwością zawieszania i mógł też stanowić część naczynia specjalnego przeznaczenia (kultowego). Oprócz tego znaleziono liczne fragmenty ceramiki, jednakże w dużym rozproszeniu. Udało się z nich wykleić tylko jeden sporych rozmiarów czerpak. Materiał zabytkowy z osady psarskiej nie odbiega od znajdowanego na pobliskich cmentarzyskach, stąd można ją datować ramowo na koniec epoki brązu i początek żelaza, podobnie jak datowane są rzeczone cmentarzyska.
1. Pierwsze wbicie szpadla w zbocze doliny Potoku Psarskiego.
2. Profil jamy gospodarczej z warstwą kamieni w wypełnisku.
3. Na wykopie wszyscy muszą pracować.
4. Widoczne w oddali kominy elektrowni „Łagisza” (miejsce jednego z cmentarzysk łużyckich).
5. Narada przed pracą.
6. Rysowniczka – od którego metra kwadratowego zacząć?
7. Pracownicy – tu jesteśmy!
8. Pierwszy odkryty bruk kamienny, mocno rozwleczony przez orkę.
9. Zachodnia część bruku obiektu gospodarczego (mieszkalnego?) z usytuowaniem paleniska (A).
10. Ktoś musi cierpliwie wiązać zerwane sznurki wyznaczające granice arów na wykopie.
11. Prace w rowie sondażowym, przecinającym osadę w poprzek zbocza doliny Potoku Psarskiego.
12. Grocik brązowy „in situ” w wypełnisku obiektu.
13. Grocik na wystawie archeologicznej.
14. Rekonstrukcja figurki zoomorficznej.
15. Amulet(?) w kształcie kła.
