Pojawienie się szklistej powłoki na ściankach naczyń było jedną z najważniejszych nowinek technologicznych w rozwoju rzemiosła garncarskiego na ziemiach polskich. Dlaczego tak bardzo istotną?

Otóż był to przełom jakościowy, bo zapewniający z jednej strony zdecydowanie mniejszą przesiąkliwość ścianek naczyń, a z drugiej nadający im bardziej „wyrafinowany” charakter, przez co stawały się produktami o luksusowym charakterze, dostępnymi dla grona nielicznych użytkowników.

Na obecnym etapie badań nie sposób jednoznacznie wskazać moment podjęcia tego rodzaju zaawansowanej wytwórczości w interesującym nas rejonie. Badacze upatrują źródła inspiracji dla tej części ziem polskich z obszarów znajdujących się za zachodnią granicą, gdzie w XI wieku działał ośrodek w Andenne, produkujący ceramikę na potrzeby odbiorców z całej Europy. Znajomość tej technologii mogła wynikać z usytuowania interesującego nas ośrodka osadniczego (z jakiego pochodzi eksponat) przy szlaku tranzytowym, biegnącym z Rusi do zachodniej Europy, gdzie oprócz prowadzenia wymiany handlowej, zaznajamiano się z innowacyjnymi metodami produkcji w różnych dziedzinach gospodarki.

Niewykluczone jednak, że technologia glazurowania naczyń wykształciła się samodzielnie, w związku z rodzimą eksploatacją rud srebra i ołowiu w rejonie Olkusza, trwającą od połowy XI wieku do XII/XIII w. Prażenie ołowiu, po przywarciu do wilgotnej gliny i kontakcie z wysoką temperaturą, tworzyło na jej powierzchni rodzaj powłoki/warstwy szkliwa. Być może stało się to impulsem do dalszych eksperymentów, a w efekcie do odkrycia przełomowej technologii?

Prezentowane naczynie pochodzi z badań na stanowisku archeologicznym, zlokalizowanym w Łośniu, dzielnicy Dąbrowy Górniczej. Zostało ono wylepione z gliny żelazistej, zawierającej średnią ilość składników nieplastycznych – piasku, dodanego do masy garncarskiej. Wypał przebiegał w niekontrolowanej atmosferze utleniającej, czego efektem jest brunatny kolor czerepu. Naczynie wykonano w technice obtaczania silnie formułującego. Technika ta jest rozumiana tu jako szereg czynności, którym towarzyszył ruch wirowy koła, na tyle szybki, iż powodował zmiany uporządkowań teksturalnych w ściankach naczyń. Był zatem wykorzystywany do wykonywania profilowania oraz budowy ścianek. Należy jednak zaznaczyć, że wyroby poddawane silnemu obtaczaniu były uprzednio wykonywane z wałków łączonych techniką ugniatania, a dopiero potem poddawane obtaczaniu na kole jednotarczowym.

Auch. M. 2016. Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu Małopolski. Warszawa.

Auch M., Trzeciecki M. 2021. The early medieval settlement complex at Gródek upon the Bug River in the light of results from past research (1952-1955). Pottery finds [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Gródku nad Bugiem w świetle wyników badań dawnych (1952- 1955). Ceramika naczyniowa. U źródeł Europy środkowowschodniej 8, Kraków