Eksponat miesiąca: Makatka

Zabytkiem miesiąca jest płócienna makatka wyszywana czerwonym kordonkiem.

Na makatce znajduje się motyw bajkowy „Czerwony Kapturek”.
Makatki przywędrowały do Polski najprawdopodobniej z Niemiec na przełomie XIX/XX w.  Do lat 60-tych XX wieku stanowiły nieodłączny element wystroju kuchni. Wieszano je na ścianach nad miednicą do mycia bądź w pobliżu pieca.

Znajdowały się na nich sentencje i powiedzenia, a także informacje, które komentowały i opisywały życie codzienne, np. "Dobra gospodyni dom wesołym czyni", "Dobra żona tym się chlubi, że gotuje, co mąż lubi", "Dobra żona męża korona", „Smacznego”.

Wykonaniem makatek zajmowały się kobiety a ich estetyka i jakość były uzależnione od indywidualnych umiejętności gospodyni. Na makatkach pojawiały się motywy roślinne, zwierzęce, geometryczne oraz sceny z dnia codziennego (np. gospodynie nakrywające do stołu, gotujące przy kaflowej kuchni). Wyszywane motywy występowały najczęściej w kolorze niebieskim lub czerwonym.

Pierwotnie motywy pojawiające się na makatkach były haftowane,lecz z początkiem lat 50-tych zaczęły być wypierane przez produkty fabryczne, drukowane. Znajdujące się na nich motywy i napisy były zbliżone do makatek haftowanych, a użyty druk niebieski lub wielokolorowy.

Makatki pełniły nie tylko funkcje dekoracyjne i praktyczne, ale również wychowawcze.
Za pomocą wyszywanych sentencji prezentowały określone wzory zachowań, (np. "Gość w dom Bóg w dom").  Makatki tworzyły zatem swoisty domowy savoir-vivre, podpowiadając jak w określonej sytuacji powinien zachować się domownik oraz jakie wartości powinien cenić.


Anna Góra
Etnograf Muzeum Zagłębia