Rocznica likwidacji getta będzińskiego

1 sierpnia przypada 77 rocznica rozpoczęcia likwidacji będzińskiego getta. Ludność wyznania mojżeszowego pojawiła się na obszarze dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego prawdopodobnie już w XIII w. W Będzinie mieszkali od początku istnienia miasta.
W okresie międzywojennym w mieście działały liczne partie polityczne, stowarzyszenia kulturalne, prasa, kluby sportowe. W znacznym stopniu Żydzi nadawali ton całemu miastu, przyczyniając się do jego rozwoju. W 1939 r. stanowili niemal połowę mieszkańców Będzina - około 27 tysięcy. Kres społeczności żydowskiej przyniosła II wojna światowa.


Początki będzińskiego getta sięgają 1942 roku, kiedy to w okupowanym przez Niemców Będzinie wydzielono część miasta, osiedlając tam ludność żydowską. Tzw. duże getto znajdowało się w dzielnicy Warpie. Umieszczono tam Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego, Kielc, Oświęcimia, Bogumina, a także z terenów Czechosłowacji. Małe getto zlokalizowane było na pobliskiej Kamionce. Nadzór nad gettem pełnił współpracujący z Niemcami Mojżesz Merin, który był przewodniczącym Centrali Żydowskich Rad Starszych na tzw. Wschodnim Górnym Śląsku. Będzińskie getto nie było zamknięte tj. otoczone murem, jak w innych miastach. Mieszkańcy zmuszani byli do pracy przymusowej na rzecz okupantów w zakładach przemysłowych i warsztatach rzemieślniczych w Będzinie oraz w Dąbrowie Górniczej.
W dniach od 1 do 8 sierpnia 1943 r., pomimo oporu ze strony żydowskich organizacji podziemnych (m.in. ŻOB), getto zostało zlikwidowane. Akcję likwidacyjną rozpoczęto o godzinie 2.30 nagłym zamknięciem getta od zewnątrz. Wtedy wybuchło tzw. powstanie w getcie będzińsko – sosnowieckim, zainicjowane przez lokalny oddział Żydowskiej Organizacji Bojowej, na czele którego stał Cwi (Zwi) Brandes. Duża część ludności pozostawała poza mieszkaniami ukryta w budynkach, piwnicach i dobrze zamaskowanych ziemiankach. Jednym z takich miejsc był „bunkier” na ul. Podsiadły 24, obecnie ul. Rutki Laskier.
Napis na tablicy pamiątkowej:


DNIA 3.08.1943 R. ZGINĘLI W BUNKRZE
NA TYM PODWÓRZU W NIERÓWNEJ
WALCE Z NAJEŹDŹCĄ HITLEROWSKIM
CZŁONKOWIE DRORU I POALE SJON C.S.
FRUMKA PŁOTNICKA, HERSZEL
SZPRYNGIER, BARUCH GAFTEK I ICH
TOWARZYSZE
WIERNI SYNOWIE RUCHU CHALUCOWEGO
PADLI W WALCE O WOLNOŚĆ I GODNOŚĆ
NARODU ŻYDOWSKIEGO
O NIEPODLEGŁĄ POLSKĘ
I WOLNOŚĆ CAŁEJ LUDZKOŚCI
PAMIĘĆ ICH TRWAĆ BĘDZIE WIECZNIE
C.K. POALE –SJON C.S.CK. DROR W POLSCE

Powstanie, zostało w ciągu kilku dni stłumione przez okupantów. W piśmie do Inspektora Policji Porządkowej w Okręgu Obronnym VIII we Wrocławiu dot. Akcji żydowskiej czytamy:
Odtransportowano do 7.08.1943 około 30.000 Żydów (mężczyźni, kobiety i dzieci).
Zastrzelono na skutek prób ucieczki i stawiania oporu około 400 Żydów
Aresztowani z powodu plądrowania: 1 Niemiec, 2 Polacy.
Zastrzeleni: 1 Ssman zastrzelony przez Żyda

Większość mieszkańców getta zginęła w komorach gazowych w nazistowskim obozie Auschwitz – Birkenau. Ostatnia grupa Żydów, pracująca przy porządkowaniu terenu getta została wywieziona do obozu zagłady w lutym 1944 roku.
Na placu Bohaterów Getta przylegającym do ul. Rutki Laskier w 2005 r. odsłonięto pomnik w kształcie fragmentu wagonu kolejowego wraz z torami poświęcony pamięci będzińskich Żydów wywiezionych i pomordowanych przez hitlerowskie Niemcy w latach II wojny światowej.

 

Pierwsze zdjęcie żródło: http://www.jhi.pl/blog/2013-08-23-bedzinskie-getto-pamietamy

 

Design Joanna Kobryń © Muzeum Zagłębia w Będzinie

MAPA STRONY