U podnóża zamku, w pobliżu miejsca, w którym stała niegdyś synagoga będzińska znajduje się pomnik w kształcie tefilin upamiętniający żydowskich mieszkańców Będzina i okolic pomordowanych przez hitlerowców w czasie II wojny światowej.

Granitowy kamień z napisami w języku polskim i hebrajskim został zaprojektowany przez arch. Romualda Malinę. Jego kształt nawiązuje do niewielkiego, skórzanego pudełka – filiakteria, tefilin, tefellin - które Żydzi zakładają na czoło i lewe ramię do porannej modlitwy w dni powszednie. Pomnik ufundowany przez Towarzystwo Przyjaciół Będzina wspólnie ze Światowym Związkiem Żydów Zagłębia, Gminą Żydowską w Katowicach i władzami miasta odsłonięty został we wrześniu 1993 r. w 54 rocznicę spalenia synagogi.

Kahał – żydowska gmina wyznaniowa powstała w Będzinie w II poł.. XVI w. Zapewne w tym czasie wzniesiono najstarszą będzińską synagogę, która znajdowała się przy dawnej ulicy Targowej (dzisiaj – Berka Joselewicza). Synagoga była drewniana, a obok, bliżej rzeki, znajdowała się prawdopodobnie mykwa, tj. łaźnia rytualna. Znani są będzińscy rabini począwszy od XVI w. - Natan Majtlis, Moshe, Mayer, Tuwie i Dawid syn Tuwie.

W latach 1851- 1856 u podnóża zamku, przy dawnej ulicy Bożniczej zbudowano nową, drewnianą synagogę , na miejscu której w 1881 r. stanęła murowana synagoga, istniejącą do września 1939 r. Obok synagogi, nad Czarną Przemszą stał budynek zaprojektowany w 1838 r., (przebudowany w latach 1921-1922 ), w którym znajdowała się siedziba kahału i mykwa. Na tyłach synagogi - dokładnie w miejscu, gdzie postawiono później pomnik mieścił się bejt midrasz (od 1859). Synagoga miała dwuwieżową fasadę, która została przebudowana w pierwszych dziesięcioleciach XX w., być może ok. 1906-1907 r., co zostało zarejestrowane na dawnych fotografiach Będzina. W trakcie przebudowy zmieniono zwieńczenie dwóch kwadratowych wież.

W latach 1925-1926 przeprowadzono prace we wnętrzu bożnicy. Ściany ozdobione zostały polichromiami autorstwa Maurycego (Mojżesza, Mosze) Appelbauma, cenionego artysty pracującego w kraju i za granicą oraz młodego będzińskiego malarza - Samuela Cyglera, później najbardziej znanego będzińskiego artysty. Dekorację rzeźbiarską wykonał Chaim Hanft.

4 września 1939 r. wojska niemieckie wkroczyły do Będzina. Wieczorem 9 września hitlerowcy podpalili synagogę wraz z modlącymi się w niej Żydami. Był to czas kończącego się święta Szabatu. Do uciekających z synagogi wiernych strzelano. Część osób zdołała się uratować dzięki księdzu Mieczysławowi Zawadzkiemu, który ryzykując własne życie otworzył bramy plebanii i pozwolił im przedrzeć się na Wzgórze Zamkowe. Ksiądz Zawadzki za ten czyn został później uhonorowany medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Budynek synagogi wraz z okolicznymi domami doszczętnie spłonął.

Na jednym z zachowanych zdjęć wnętrza synagogi widać częściowo polichromię oraz pięknie udekorowaną szafę ołtarzową Aron ha - kodesz, w której przechowywano zwoje Tory, czyli rodały. Aron ha - kodesz - „święta arka”, „święta szafa” - może mieć również formę wnęki, niszy w ścianie - jest jednym z najważniejszych i najświętszych elementów wyposażenia synagogi. Stoi na osi ściany skierowanej w stronę Jerozolimy – w Europie na ścianie wschodniej. Szafa przesłaniana jest zasłoną – „parochet”, którą zdejmuje się w czasie modlitw. Na „parochecie” zawieszany jest z kolei „kaporet” - pas tkaniny symbolizujący wieko Arki Przymierza.