Muzeum Zagłębia w Będzinie zostało utworzone w 1956 roku. Otwarcie nastąpiło w przededniu sześćsetnej rocznicy uzyskania praw  miejskich przez Będzin.
            
    Powstanie muzeum stanowiło zwieńczenie starań osób skupionych w powołanym w 1918 roku Towarzystwie Opieki nad Górą Zamkową, Późniejszym Towarzystwie Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego w Będzinie oraz w utworzonym w 1945 roku Miejskim Społecznym Komitecie Odbudowy Zamku.
           
    Inicjatywa odbudowy obiektu spotkała się z ogromną przychylnością zagłębiaków, oprócz pieniędzy ofiarowano także bardzo potrzebne materiały budowlane, robociznę, cenne pamiątki rodzinne i historyczne, które stanowią do dziś ozdobę zbiorów muzeum, a członkowie Będzińskiej Rady Narodowej w maju i czerwcu 1948 roku zrzekli się nawet sporej części swojego wynagrodzenia na rzecz odbudowy zamku.
            
    Celem popularyzacji tej idei wydano również okolicznościowy znaczek i karty pocztowe z jego wizerunkiem.
          
    Projekty odbudowy zamku opracowywali m. in. A. Szyszko-Bohusz, prof. Bohdan Querquin, inż. Z. Stępiński, ostateczny projekt wykonał inż. Zygmunt Gawlik, prace przy odbudowie rozpoczęto w 1952 roku. Była to pierwsza muzealna placówka naukowo - badawcza na terenia Zagłębia Dąbrowskiego.
            
    Dobrze rozwijające się muzeum uzyskało szybko akceptację Ministerstwa Kultury i Sztuki i od 01.01.1957 roku zostało włączone do ogólnopolskiej sieci muzeów.
            
    Historię muzeum można podzielić na dwa etapy: pierwszy w latach 1945 - 1983, gdy muzeum mieściło się tylko w Zamku oraz drugi - kiedy Muzeum Zagłebia w Będzinie zajmuje dwa obiekty zabytkowe - XIV - wieczny Zamek i XVIII wieczny Zespół Pałacowo - Parkowy rodziny Mieroszewskich w Będzinie - Gzichowie. Pierwszy okres charakteryzował się dużą ilością prac remontowo - adaptacyjnych i gromadzeniem eksponatów, drugi intensywniejszą działalnością edukacyjną, wydawniczą i wystawienniczą. Obie budowle wpisane są do rejestru obiektów zabytkowych prawnie chronionych.
            
    Praca muzeum skupiona jest w kilku ważnych działach: Etnografii, Archeologii, Sztuki, Fotorafii, Historii, Broni i Uzbrojenia, Edukacji, Plastycznym oraz Promocji i Marketingu. Początek dzisiejszym zbiorom dały zabytki archeologiczne, pochodzące z prowadzonych badań na terenie Zagłębia.