W drugiej połowie XVII w. broń palna, w szczególności pistolety, stała się o wiele prostsza i tańsza dzięki zastosowaniu zamka skałkowego. Odejście od pirytu, używanego w zamku kołowym, na rzecz krzemienia znacznie uprościło proces konstrukcji, zredukowało jej koszt, jak również ułatwiło obsługę broni.


Nazwa zamka pochodzi od kawałka krzemienia mocowanego w szczękach kurka. Nie oznacza, że broni skałkowej „używano wśród skałek” – jak sugerują nasi mali zwiedzający. Kurek zamka skałkowego może zajmować trzy różne pozycje: napiętą, pośrednią i opuszczoną. Aby postawić zamek w stan gotowości kurek musiał zostać odciągnięty do położenia pośredniego. Następnie na panewkę podsypywało się niewielką ilość prochu i zamykało przy pomocy pokrywki. Bezpośrednio przed oddaniem strzału kurek musiał przyjąć pozycję napiętą. Po naciśnięciu na spust, krzemień (ang. flint – stąd potoczna nazwa flinta) uderzał w metalową blaszkę, stanowiącą krzesiwo. W skutek uderzenia krzesiwo zostawało odrzucone do przodu, a panewka się odkrywała. Iskry, powstające przy uderzeniu krzemienia w lustro krzesiwa, zapalały proch na panewce. Ogień z panewki przedostawał się przez niewielki otwór zapałowy do komory w lufie powodując zapłon ładunku prochowego. Powstające przy spalaniu gazy prochowe wyrzucały kulę na zewnątrz.
Zamek skałkowy został wynaleziony ok. 1570 r., jednak miejsce i autor mechanizmu pozostają nieznane. Rozpowszechnił się w II poł. XVII w. Miał wiele rozmaitych typów. Różnice tkwiły w budowie, detalach konstrukcyjnych, ale sposób uzyskiwania iskry we wszystkich typach owych zamków pozostawał taki sam. Trzy podstawowe to: typ północny, zwany w Polsce niderlandzkim, który wytworzył specyficzne odmiany - skandynawską, szkocką i florencką, typ śródziemnomorski w odmianie włoskiej i hiszpańskiej oraz typ francuski, opracowany we Francji ok.1610, będący zręcznym połączeniem najlepszych cech zamka dwóch poprzednich typów. Ten ostatni pozostał w powszechnym użyciu w Europie aż do XIX w.
W zbiorach muzealnych posiadamy wiele egzemplarzy broni skałkowej – głównie pistolety francuskie z XVIII i XIX w. (np. kawalerii i dragonów francuskich), strzelby myśliwskie, strzelby tarczowe, dwa albańskie pistolety skałkowe, piękną bałkańską rogę pokrytą mosiężną blachą ażurowaną w ornament geometryczny i bałkański rasak.
Miejsce zamka skałkowego w XIX w. zajął zamek kapiszonowy a później amunicja zespolona.

Design Joanna Kobryń © Muzeum Zagłębia w Będzinie

MAPA STRONY