Już od piątku 17 listopada w historycznych i surowych wnętrzach Zamku można oglądać nową wystawę czasową „Święty od wody – wizerunki Jana Nepomucena w województwie łódzkim i Zagłębiu Dąbrowskim”.
Kapliczki i figury przydrożne na stałe wpisały się w polski krajobraz. Są tak bardzo charakterystycznym i nieodłącznym jego elementem, tak powszechnie występującym, że często wręcz niezauważalnym.
Niegdysiejsza tradycyjna religijność ludowa powodowała, że te „małe formy sakralne” pojawiały się niemal wszędzie. Umiejscawiane były najczęściej na granicach wsi, rozstajach dróg, w lasach, na polach, wzniesieniach, przy rzekach, mostach, domach w miejscach nieszczęśliwych wypadków - stając się swoistymi znakami topograficznymi, drogowskazami wyznaczającymi granice i kierunki dróg. Pełniąc funkcję przekazu kulturowego i historycznego były świadectwem konkretnych wydarzeń historycznych, namacalnymi pamiątkami, dzięki którym podtrzymywano narodową tożsamość.
Kapliczki i figury przydrożne były jednak przede wszystkim przejawem ludowej religijności. Do dnia dzisiejszego są świadectwem żarliwej wiary, formą modlitwy, przebłaganiem za popełnione grzechy, prośbą i dziękczynieniem za doznane łaski. Jako obiekty kultu stawiano je na chwałę Bożą, Matki Boskiej oraz całego panteonu świętych. Modlitwy oraz prośby o błogosławieństwo i opiekę boską, ochronę przed nieszczęściem, wojną, zarazą, klęską żywiołową czy głodem - były kierowane najczęściej do takich świętych i patronów jak: Antoni, Franciszek, Florian, Rozalia, Roch, Józef, Wawrzyniec, Jadwiga, Piotr i Paweł czy Onufry.
Najpopularniejszym jednak i najczęściej występującym świętym „kapliczkowym” na terenie Polski jest Jan Welflin, zwany Janem z Pomuk, Nepomucenem lub Nepomukiem. Jan Welfin był XIV-wiecznym kapelanem generalnym archidiecezji praskiej, z rozkazu króla czeskiego Wacława IV torturowany, a następnie utopiony w Wełtawie, jak głosi legenda za niewyjawie-nie spowiedzi królewskiej małżonki.
Kult świętego rozpowszechnił się bardzo szybko w całej Europie (pierwszą figurę wzniesiono już w 1693 roku), a po kanonizacji w 1729 roku dotarł do Polski. Od tego momentu Nepomucen zajął naczelną pozycję wśród „polskich” świętych pańskich. Przedstawiany w szatach duchownych, w sutannie i komży ze stułą, w birecie, z palmą i krzyżem w ręku, z otokiem gwiazd znajdującymi się czasami nad głową świętego – jest patronem życia rodzinnego, orę-downikiem dobrej spowiedzi, sławy i honoru. Wznoszono do niego prośby o obronę przed obmową, zniesławieniem i pomówieniem. Najczęściej jednak kapliczki poświęcone Janowi Nepomucenowi stawiano przy rzekach, stawach i brodach mając nadzieję, że święty ten ochroni pola i zasiewy przed ulewnymi deszczami i powodzią ale również suszą, gradobiciem oraz nagłymi burzami. Jest to także patron mostów i przepraw, flisaków oraz żeglarzy.
Jego wizerunki wykonywali wielcy artyści i uznani rzeźbiarze. Fascynacja „świętym od wody” widoczna jest także, nieprzerwanie od wieków, w twórczości ludowej. Współcześni rzeźbiarze ludowi i nieprofesjonalni chętnie podejmują tematy związane z postacią świętego. Wizerunek Jana Nepomucena był przez lata tak często rzeźbiony, że stał się już jednym z typów ikonograficznych polskiej rzeźby ludowej. Wychodzące z pracowni rzeźbiarskich Nepomuki w wielu przypadkach ponownie wracają do pustych wnęk kapliczkowych kontynuując wielowiekową tradycję współtworzą charakterystyczny dla Polski krajobraz kulturowy.
Wystawa prezentuje współczesne kapliczki z przedstawieniami Nepomuka obecne w polskim krajobrazie powiatów leżących w granicy województwa łódzkiego, świętokrzyskiego i północno zachodniej części województwa śląskiego (obszar Zagłębia Dąbrowskiego).
Andrzej Białkowski (Łódzki Dom Kultury), Bożena Błaszczyk, Emil Żyła, Jakub Lechowski, Karol Walaszczyk, Piotr Wypych i Bartosz Gawlik (Muzeum Zagłębia w Będzinie) za pomocą fotografii udokumentowali kilkadziesiąt wizerunków Jana Nepomucena będących unikalnym świadectwem wciąż żywego kultu „świętego od wody”. Mimo zmieniającego się krajobrazu polskich wsi, miast i miasteczek te unikalne zabytki „małej architektury sakralnej”, niekiedy XVIII-wieczne, wciąż stoją pełniąc swoje funkcje i umożliwiając mieszkańcom, podróżnym i wiernym obcowanie z sacrum w codziennej przestrzeni.
